Fitosterole

Czy wiesz, że przez znaczną część historii ewolucji podstawę pożywienia człowieka stanowiły pokarmy roślinne. Oprócz dużej zawartości błonnika i białek roślinnych pożywienie naszych praprzodków i pradziadków było bogate w fitosterole. Dieta ludzi pierwotnych dostarczała ich przeciętnie w ilości aż 1 grama dziennie. W czasach obecnych „dieta typu zachodniego” jest bardzo uboga w te jakże związki roślinne.

Wiadomości ogólne

Fitosterole tj. sterole roślinne budową i funkcją przypominają cholesterol. Cholesterol jest głównym sterolem u zwierząt, w tym i u ludzi, natomiast w roślinach występują roślinne sterole (fitosterole). Dietetycy wyróżniają dwie kategorie fitosteroli: sterole (mają podwójne wiązania w pierścieniu sterydowym) i stanole (u których nie występują wiązania podwójne w pierścieniu sterydowym). Najliczniejszymi sterolami w roślinach i diecie człowieka są: sitosterol i kampesterol. Stanole występują również w roślinach, ale stanowią tylko około 10% wszystkich fitosteroli w diecie. Cholesterol we krwi i tkankach człowieka pochodzi z pożywienia oraz syntezy wewnątrz organizmu. Natomiast wszystkie fitosterole we krwi i tkankach ludzkiego organizmu pochodzą ze spożywanych produktów, ponieważ organizm człowieka nie potrafi syntetyzować fitosteroli.

Co to są fitosterole?

Fitosterol (zwany również sterolem roślinnym) budową przypomina cholesterol, który stanowi składnik strukturalny naszych błon komórkowych. Fitosterole odgrywają podobną rolę w błonach komórkowych roślin. W roślinach zidentyfikowano ponad 40 steroli, najliczniejsze to: beta-sitosterol, sitigmasterol i kampesterol. Warto zaznaczyć, że beta-sitosterol stanowi 50% wszystkich fitosteroli w diecie.

Jak działają fitosterole?

Ze względu na niemal identyczną budowę molekularną fitosteroli co cholesterolu, organizm ma kłopoty z ich odróżnianiem. Z tego względu fitosterole mogą wiązać się z receptorami cholesterolu w jelitach i być wchłaniane zamiast niego. Ponieważ liczba receptorów służących wiązaniu i wchłanianiu cholesterolu jest ograniczona, fitosterole mogą fizycznie blokować cholesterol i zapobiegać jego wchłanianiu. Efekt obniżenia cholesterolu LDL „złego” we krwi dzięki zastosowaniu fitosteroli pojawia się w ciągu pierwszych 2-3 tygodni i utrzymuje się zarówno w krótkim, jak i długim okresie.

Wpływ na wchłanianie cholesterolu i metabolizmu lipo-protein.

Ustalono, że sterole roślinne (fitosterole) spożywane w odpowiednich ilościach mogą obniżać w surowicy krwi człowieka stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL „złego”. W świetle jelita fitosterole wypierają cholesterol i hamują jego wchłanianie. Stwierdzono, że spożywanie fitosteroli w porcji 1,5-1,8 g/dobę zmniejsza wchłanianie cholesterolu u ludzi o 30-40%. Większe porcje, np. do 2,2g fitosteroli dziennie, ograniczały wchłanianie cholesterolu o 60%. W reakcji na słabsze wchłanianie cholesterolu o 60%. W reakcji na słabsze wchłanianie cholesterolu wzrastała ilość usuwanego z krwi większej ilości jego cząstek. Stwierdzono, że  spadek wchłaniania cholesterolu wiążę się również ze wzrostem syntezy cholesterolu w organizmie ludzkim. Jednak zawsze, pomimo wzrostu syntezy cholesterolu spowodowanej przez większe spożycie fitosteroli, wynik netto tego procesu adaptacyjnego to spadek stężenia w surowicy cholesterolu LDL „złego”.

Zmiana właściwości błon komórkowych

Nieliczne dowody z modelu „zwierzęcego udaru krwotocznego” sugerują, że sterole roślinne spożywane w bardzo dużych ilościach wypierają cholesterol z błon komórkowych czerwonych krwinek, powodującą ich mniejszą podatność na zniekształcenia i łamliwość. Jednak suplementacja fitosterolami w dziennej porcji 1g/1000 kcal przez cztery tygodnie nie spowodowała zmiany łamliwości czerwonych krwinek u ludzi.

Indukowanie śmierci komórek rakowych

W odróżnieniu od prawidłowych komórek komórki rakowe tracą zdolność reagowania na „sygnały śmierci” , które zapoczątkowują apoptozę (zaprogramowaną śmierć komórki). Stwierdzono, że sitosterol indukuje apoptozę po podaniu do wyhodowanych ludzkich komórek raka prostaty, piersi i okrężnicy.

Fitosterole znajdujące się w pożywieniu

Szacuje się, że w różnych populacjach spożycie fitosteroli w diecie wynosi około 50-140 mg dziennie. Badania przekrojowe prowadzone w Wielkiej Brytanii i Szwecji wykazywały, że spożycie fitosteroli jest odwrotnie skorelowane ze stężeniem w surowicy cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL „złego”. W testach „jednego posiłku” usunięcie 150 mg fitosteroli z oleju kukurydzianego zwiększało wchłanianie cholesterolu o 38% a usunięcie 328 mg fitosteroli z zarodków pszennych zwiększyło wchłanianie cholesterolu o 43%.

Komitet Naukowy ds. Żywności Unii Europejskiej stwierdził, że fitosterole roślinne mogą być bezpiecznie spożywane przez ludzi. Komitet zaleca spożycie nieprzekraczające 3g dziennie.