Jod - czy pierwiastek ten jest niezbędny do życia?

Jod jest jednym z najważniejszych mikroelementów dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego ustroju.

Jod jest mikroelementem wszechobecnym w przyrodzie, występuje w powietrzu, wodzie, glebie i organizmach żywych.

Jego rozpowszechnienie jest nierównomierne.

Największym na ziemi magazynem jodu jest woda morska i wszelkie produkty pochodzenia morskiego i oceanicznego, tj. glony, skorupiaki i ryby.

Jako podstawowy składnik hormonów tarczycy (trójjodotyroniny i tyroksyny) uczestniczy w regulacji metabolizmu człowieka.

Hormony tarczycy wpływają na dojrzewanie morfologiczne i czynnościowe wielu tkanek i narządów, m.in. układu nerwowego i sercowo-naczyniowego.

Biorą udział w regulacji stałej temperatury ciała, erytropoezy, przemiany węglowodanów, motoryki przewodu pokarmowego.

Zapotrzebowanie na jod u ludzi zmienia się w różnych okresach życia, zależy od wieku, płci i trybu życia (Tab.). W stanach fizjologicznych takich jak ciąża i laktacja u kobiet oraz okres wzrostu u dzieci zapotrzebowanie na ten pierwiastek rośnie.

 noworodki i niemowlęta do 6. miesiąca życia – 40 µg;

 niemowlęta od 7. miesiąca do 1. roku życia – 50 µg;

 dzieci od 1. do 3. roku życia – 70 µg;

 dzieci od 4. do 6. roku życia – 90 µg;

dzieci od 7. do 9. roku życia – 120 µg;

 dzieci i nastolatkowie od 10. do 15. roku życia – 150 µg

młodzież od 16 lat i dorośli – 160 µg

osoby starsze – 120 µg;

 kobiety w ciąży – 200-300 µg;

kobiety karmiące – 200-250 µg

Niedobór jodu jest światowym problemem zdrowia publicznego ze względu na zasięg i skutki. Problem ten dotyczy ok. 2 bilionów ludzi i został za jeden z czynników mających bezpośredni wpływ na stan zdrowotności populacji.

Europa jest kontynentem o najwyższym odsetku (ok. 60%) mieszkańców dotkniętych niedoborem jodu.

Codzienne pożywienie Europejczyków, w tym również mieszkańców Polski, nie zapewnia odpowiedniego spożycia tego mikroelementu.

Niedostateczne spożycie jodu prowadzi do zaburzeń określanych jako zaburzenia z niedoboru jodu.

Objawy niedoboru mogą występować w każdym wieku.

Najbardziej poważne konsekwencje występują w okresie życia płodowego oraz dzieciństwa.

Niedobór jodu podczas ciąży powoduje zwiększone ryzyko martwych urodzeń, poronień samoistnych oraz wad wrodzonych płodu, zwiększoną śmiertelność noworodków w okresie okołoporodowym, zaburzenia rozwoju umysłowego i somatycznego u dzieci.

Niedostateczna podaż jodu w okresie ciąży powoduje nieodwracalne zmiany w rozwijającym się mózgu płodu, czego najbardziej ekstremalną manifestacją jest kretynizm, charakteryzujący się niedorozwojem umysłowym ciężkiego stopnia, współistniejący z karłowatością, starczym wyglądem i upośledzeniem słuchu.

Długotrwałe niedobory jodu prowadzą do:

niedoczynności tarczycy, powiększenia gruczołu tarczowego i powstania wola.

Powiększenie tarczycy jest najwcześniejszym objawem niedoboru jodu.

Do objawów niedoczynności tarczycy należą m.in.: osłabienie, zmęczenie, zmniejszona tolerancja wysiłku, ogólne spowolnienie (psychomotoryczne i mowy), senność, przyrost masy ciała, upośledzenie pamięci, obniżenie zdolności intelektualnej, bradykardia, sucha i łuszcząca skóra, uczucie chłodu, łatwe marznięcie, zaparcia, zaburzenia miesiączkowania.

U osób dorosłych zamieszkujących obszary z niedoborem jodu występuje zwiększone ryzyko chorób gruczołu tarczycowego, w tym także raka tarczycy.

Głównym źródłem jodu dla ludzi jest pożywienie (absorpcję jodu z przewodu pokarmowego ludzi ocenia się na 80-90%).

Zaledwie 10% zapotrzebowania ludzi na jod pokrywa woda pitna.

Układ oddechowy i skóra są innymi możliwymi drogami wnikania tego pierwiastka do organizmu, niemniej jednak ich znaczenie jest mniej istotne (z wyjątkiem obszarów nadmorskich).

Większość znajdującego się w krążeniu jodu ulega wydaleniu przez nerki, śladowe ilości usuwane są z kałem, potem i wydychanym powietrzem. Ilość jodu wydalona w moczu jest bardzo dobrym wskaźnikiem wysycenia organizmu tym pierwiastkiem.

Produktami spożywczymi o dużej zawartości jodu są ryby morskie, owoce morza, algi i rośliny rosnące na glebach o dużej zawartości jodu.

Ilość jodu w warzywach, owocach, ziarnach zbóż czy wody pitnej jest zmienna i w dużym stopniu uzależniona od zawartości tego pierwiastka w glebie i wodzie.

Gdy gleba jest bogata w jod, rośliny na niej rosnące również będą go zawierały w dużych ilościach.

Zawartość jodu w mleku i produktach mlecznych zależy od jego obecności w paszy spożywanej przez krowy.

Ze względu na niedobory naturalnych źródeł jodu w Polsce prowadzone jest wzbogacanie jodem soli kuchennej, a także mieszanek dla niemowląt.

Ponadto dobrym źródłem jodu są (wartość w 100 gramach produktu):

 woda jodowana – 100 µg;

• mleko 2% – 7,5 µg;

• wino białe półwytrawne – 35 µg;

• sałata – 237 µg;

• liście rzepy – 196 µg;

• kalarepa – 49 µg;

• kukurydza – 66 µg;

• rzepa – 87 µg;

• pomidor – 31 µg;

• pomarańcza – 24 µg;

• jabłko – 19 µg;

• ser edamski – 30 µg;

• ser gouda – 35 µg;

• jaja kurze – 20 µg;

• orzechy laskowe – 17 µg;

• brokuły – 15 µg;

• chrupkie pieczywo – 14 µg.